જોકે ભારતીય ઇતિહાસમાં ઘણી ઐતિહાસિક ઘટનાઓ બની છે, પરંતુ 12 મે 1666ના રોજ એક આશ્ચર્યજનક ઘટના બની. જ્યારે મુઘલ બાદશાહ ઔરંગઝેબે મરાઠા શાસક છત્રપતિ શિવાજી મહારાજને કેદ કર્યા હતા, પરંતુ શિવાજી ચાલાકીપૂર્વક ઔરંગઝેબની કેદમાંથી છટકી ગયા હતા. આ ઘટના હજુ પણ ઇતિહાસની સૌથી આશ્ચર્યજનક ઘટનાઓમાંની એક માનવામાં આવે છે.
વાત 1665ની છે, જ્યારે મરાઠા શાસક છત્રપતિ શિવાજી મહારાજને સમજાયું કે મુઘલ સામ્રાજ્ય સાથેના યુદ્ધથી માત્ર સામ્રાજ્યને નુકસાન થશે અને તેના લોકોને ભારે નુકસાન થશે, તેણે પોતાના લોકોને મોગલોની નીચે છોડવાના બદલે સંધિ કરવાનો નિર્ણય કર્યો.
આ પછી, 11 જૂન, 1665ના રોજ, મુગલ સામ્રાજ્યના સેનાપતિ રાજપૂત શાસક જય સિંહ I અને મરાઠા છત્રપતિ શિવાજી મહારાજ વચ્ચે ‘પુરંદર સંધિ’ પર હસ્તાક્ષર થયા. આ દરમિયાન જયસિંહે પુરંદર કિલ્લાને ઘેરો ઘાલ્યા બાદ શિવાજીને કરાર પર હસ્તાક્ષર કરવાની ફરજ પડી હતી.
હકીકતમાં, ‘પુરંદર કરાર’ પછી, જ્યારે ઔરંગઝેબે છત્રપતિ શિવાજીને તેમના જન્મદિવસ પ્રસંગે આગ્રા આવવાનું આમંત્રણ આપ્યું ત્યારે તેમણે તેમાં કોઈ રસ દાખવ્યો નહીં, પરંતુ રાજા જયસિંહની ઘણી સમજાવટ અને જવાબદારી લીધા પછી સલામતી માટે, શિવાજી મહારાજ આગ્રા ગયા.
11 મે 1666ના રોજ, છત્રપતિ શિવાજી મહારાજ પુત્ર સંભાજી અને તેમના કેટલાક ખાસ લોકો સાથે આગ્રા જવા નીકળ્યા. ઔરંગઝેબનો જન્મદિવસ 12 મેના રોજ ઉજવવાનો હતો. 12 મેના રોજ જ્યારે છત્રપતિ શિવાજી આગ્રા પહોંચ્યા ત્યારે તેમને આશ્ચર્ય થયું જ્યારે માત્ર બે જ લોકોએ તેમનું સ્વાગત કર્યું. આ દરમિયાન રાજા જયસિંહના પુત્ર કુંવર રામ સિંહે ઔરંગઝેબને શિવાજીના આગમનની વાત કરી.
આ દરમિયાન, દરબારમાં પહોંચતાની સાથે જ, છત્રપતિ શિવાજી મહારાજે સમ્રાટ ઔરંગઝેબને તેમની શ્રદ્ધાંજલિ રજૂ કરી, પરંતુ ઔરંગઝેબે શિવાજીની તબિયત પૂછવા માટે તેમની તરફ જોયું પણ નહીં. થોડા સમય પછી શિવાજી મહારાજને આશરે 5 હજાર દરબારીઓ સાથે ઉભા કરી દેવામાં આવ્યા. આ દરમિયાન દરબારમાં શિવાજી મહારાજનું સતત અપમાન થતું હતું.
છત્રપતિ શિવાજી મહારાજની ધીરજનો ડેમ આખરે વારંવાર જાણી જોઈને અપમાન કરવાને કારણે ફાટી ગયો. શિવાજી મહારાજે કહ્યું કે તેની સાથે દગો થયો છે, પછી કુંવર રામસિંહે તેને મનાવવાનું શરૂ કર્યું. તેના પર શિવાજીએ નિર્ભયતાથી કહ્યું કે તેમને મૃત્યુનો કોઈ ડર નથી. દરમિયાન, પુત્ર સંભાજી સાથે, તે ત્યાંથી જવા લાગ્યાં. તેથી ઔરંગઝેબના કહેવા પર કુંવર રામ સિંહ શિવાજી સાથે ગયા. ઔરંગઝેબ સાથે શિવાજી મહારાજની આ પ્રથમ અને છેલ્લી મુલાકાત હતી.
બીજા દિવસે શિવાજી ઘણી સમજાવટ પછી પણ મુઘલ દરબારમાં હાજર ન થયા. દરમિયાન ઔરંગઝેબે એક સભા બોલાવી જ્યાં મોટાભાગના લોકોએ શિવાજીને ફાંસીની સજા આપવાની વાત કરી. પરંતુ જ્યારે કુંવર રામ સિંહને આ વિશે ખબર પડી ત્યારે તેણે ઔરંગઝેબને સ્પષ્ટ કહ્યું કે શિવાજી મહારાજ મારા પિતાના કહેવાથી અહીં આવ્યા છે, તમે શિવાજીને મારતા પહેલા મને મારી નાખો. આના પર ઔરંગઝેબે જહાનારા બેગમને પૂછ્યું કે પહેલા રાજા જયસિંહે શિવાજીને કયા વચનો આપ્યા છે તે શોધી કાઢો.
દરમિયાન, છત્રપતિ શિવાજી મહારાજે કંઈપણ ખાવાની ના પાડી દીધી. આ સમય દરમિયાન તેમને ચુસ્ત બંદોબસ્ત હેઠળ રાજા વિઠ્ઠલદાસની હવેલીમાં કેદ રાખવામાં આવ્યા હતા. ઔરંગઝેબે સમગ્ર હવેલીમાં પાંચ રક્ષણ વર્તુળો બનાવ્યા. માત્ર અમુક પસંદ કરેલા લોકોને જ હવેલીમાં પ્રવેશવાની મંજૂરી આપવામાં આવી હતી. જ્યારે શિવજીને ખબર પડી કે તે હવે ફસાઈ ગયા છે.
21 મેના રોજ, શિવાજી મહારાજે મુઘલ બાદશાહ ઔરંગઝેબને સંદેશ મોકલ્યો હતો કે તે તેમનો એક કિલ્લો આપવા માટે તૈયાર છે અને જો તેમને છોડવામાં આવે તો મોટી રકમ તેમને આપવામાં આવે, પરંતુ ઔરંગઝેબ આવી બાબતોમાં આવવાના નથી. 16 જૂને, ફરી એકવાર શિવાજી મહારાજે ઔરંગઝેબને બીજો સંદેશ મોકલ્યો કે તે હવે બનારસમાં ફકીર તરીકે રહેવા માંગે છે, પરંતુ દુષ્ટ ઔરંગઝેબને આ વાતનો અહેસાસ થઈ ગયો હતો.
દરમિયાન, જેમ જેમ સમય પસાર થતો ગયો, શિવાજી મહારાજ ઔરંગઝેબની કેદમાં બીમાર પડવા લાગ્યા, પરંતુ તે જ સમયે ભાગી જવાની યોજનાઓ બનાવી રહ્યા હતા. એક દિવસ શિવજીએ જોયું કે કિલ્લાના સૈનિકો દરરોજ મોટી ટોપલીઓમાં ગરીબો અને બ્રાહ્મણોને પ્રસાદ વહેંચી રહ્યા છે. આ યોજના હેઠળ શિવાજી મહારાજે ગરીબોને પ્રસાદ વહેંચવાની ઈચ્છા પણ વ્યક્ત કરી હતી. એક દિવસ, શિવાજી મહારાજ કિલ્લામાંથી છટકી ગયા, પુત્ર સંભાજી સાથે બાસ્કેટમાં બેઠા, તેમના દેખાવ જેવા પિતરાઈ ભાઈ હિરોજીને તેમના સ્થાને સૂઈ ગયા.
આ દરમિયાન આગ્રાની બહાર કેટલાક અંતરે શિવાજી મહારાજના વિશ્વાસુ લોકો તેમની રાહ જોઈ રહ્યા હતા. એક વિશ્વાસુ સાથી સાથે પોતાના પુત્ર સંભાજીને ત્યાં છોડીને, શિવાજી સાધુના વેશમાં રાયગઢ જવા નીકળી પડ્યા.
